Belangenverstrengeling in het onderwijs

© Auteur: Barbara Le Noble

Philip Bakker onderzocht internationale literatuur over het onderwijs, onderwijsvernieuwing en organisaties die daarbij betrokken zijn. Met het boek ‘In school we trust’ toont Bakker aan welke politieke en economische machten de vrije ontwikkeling van kinderen beperken. De auteur pleit voor minder controle, noemt ‘een heilzame verwaarlozing door de overheid’ als noodzaak voor onderwijsverbetering, maar ziet het tegenovergestelde gebeuren. De inmenging van wereldspelers zoals de Wereldbank, Rockefeller Foundation en niet-gouvernementele organisaties zoals UNESCO wordt in het boek aangetoond, maar het gebrek aan reflectie van politici en bestuurders verhindert een inhoudelijke discussie over dit onderwerp.  

Foto: auteur In school we trust: Philip Bakker

Agenda 2030 in het onderwijs  

Is het onderwijssysteem kapot? Nee hoor. Het onderwijssysteem werkt precies zoals ooit de bedoeling was van schoolontwerpers die de leerplicht bedachten. Kinderen opleiden tot volgzame burgers om van betekenis te zijn voor het economische systeem. In het onlangs verschenen boek In school we trust presenteert Philip Bakker een overzicht van de politieke en economische invloed op het schoolsysteem. Bakker, in het dagelijks leven informatiemanager, las meer dan 20.000 pagina’s aan internationale literatuur over onderwijsontwikkeling en maakt zich zorgen over de toenemende invloed van niet-gouvernementele organisaties. In het gesprek dat ik met hem had verklaart hij zich nader.

“Onderwijs wordt meer en meer bepaald door krachten die zich onttrekken aan democratische controle. Ouders, leerlingen, leerkrachten en schoolbesturen hebben niet zo veel invloed meer op wat er op school gebeurt” stelt Bakker. “De ontwikkelingen in het curriculum hebben een ideologische oorsprong en zijn bedreigend voor de vrijheid van het individu, omdat kinderen collectief geleerd wordt wat ze moeten denken en niet hóe ze moeten denken.”

In school we trust...

Bakker betoogt dat de meeste mensen ervan overtuigd zijn dat we in Nederland gezegend zijn met kwalitatief goed onderwijs, als een publiek goed. Weinigen realiseren zich door welke ondemocratische krachten het onderwijs wordt beïnvloed. In school we trust...

Alvorens dieper in te gaan welke beïnvloeding plaatsvindt, zullen we allereerst naar de geschiedenis moeten kijken. Eén van de meest geciteerde personen in het boek van Bakker is de door velen gelauwerde onderwijsprofessional (en leraar van het jaar van de stad New York) John Gatto, die veel geschreven heeft over de geschiedenis van het onderwijs. Het oorspronkelijke doel van onderwijs was om productieve arbeidskrachten te ontwikkelen, tegenwoordig ligt de nadruk op consumeren. Gatto stelde dat gestreefd wordt naar een gecentraliseerde massaproductie-economie, waarin scholen zo zijn ontworpen dat generaties kinderen geconditioneerd worden om ‘menselijke hulpbronnen’ te worden en de wereld te beoordelen vanuit het perspectief van comfort en status.

Internationale bemoeienis

Vanuit economische belangen zijn het van oudsher de multinationals en niet-gouvernementele organisaties zoals UNESCO-IBE (International Bureau of Education) die een grote stempel drukken op onderwijs wereldwijd. Organisaties die nauw samenwerken met nationale en regionale overheden, zoals letterlijk op de website te lezen staat. De drie belangrijkste gebieden waar IBE zich op focust zijn curriculum, leren en beoordelen. De wereldwijde Education 2030 Agenda, inclusief de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s), is onderdeel van het curriculum. Een andere vorm van beïnvloeding vindt plaats door onderwijskundigen en beleidsmakers die via overheidspublicaties in het onderwijsveld terechtkomen. Dit betreft lesmateriaal, financiering, pedagogie en wetgeving. Opvallend is verder dat in het jubileumboek ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van het Nederlandse ministerie van Onderwijs in 2018, geen melding werd gemaakt van deze internationale betrekkingen, alsof deze niet bestaan. Er bestaat geen democratische legitimatie voor de bemoeienis die aantoonbaar plaatsvindt, maar het onderwerp wordt niet bespreekbaar gemaakt op de politieke agenda. Onwetendheid? In school we trust.

Wie bepaalt wat er in de schoolboeken staat?

Ook de verborgen vercommercialisering van het onderwijs door partijen zoals Castel (Rockefeller Foundation, Bill & Melinda Gates Foundation, Warren Buffett en Wereldbank) is een onderwerp van zorg voor Bakker. “Sinds de Wet Gratis Schoolboeken is de handel in lesmaterialen nog lucratiever geworden en bovendien zonder risico, want de overheid betaalt. Vrijwel alle educatieve uitgeverijen zijn overgenomen door internationaal beursgenoteerde bedrijven. Het is niet geheim, ook niet verboden, maar wordt zonder democratische besluitvorming aan het oog onttrokken. De consequentie is dat de inhoud van methoden niet komt vanuit de behoeften van kinderen en leraren, maar wordt bepaald door internationaal beleid.”

Kritische wetenschap

Het wetenschappelijke boek maakt inzichtelijk hoe onderwijs gebruikt wordt als relevant middel voor bewuste maatschappijverandering. Denk aan onderwerpen zoals klimaatverandering, gezondheid en genderdiversiteit. Een voorbeeld van gedragsbeïnvloeding is het vak Nieuwsbegrip[1], een lesmethode voor tekstverklaring. Zo werd in 2021 in een tekst over coronavaccins, met opgelegde eenzijdigheid en zonder zorgvuldig toelichten van meerdere perspectieven, iemand als Willem Engel ‘complotdenker’ genoemd. Zonder inhoudelijke argumenten worden de kaders geschapen ten aanzien van wat normaal en wat extreem is. Kinderen wordt zo geleerd wát ze moeten denken, niet hoe te denken. Wetenschap begint met twijfel, maar de ruimte om te twijfelen lijkt steeds meer te verdwijnen. Deze tendens brengt nog een risico met zich mee. Er is niet alleen weinig ruimte voor andersdenkende wetenschappers, ook het eigen inzicht van een leerkracht, die een leerling vaak het beste kent, doet er steeds minder toe. Het in kaart brengen van leerlingen op basis van hun prestaties hebben geleid tot een toets- en controlesysteem, waarin leerkrachten zelf nog maar weinig invloed hebben op de ontwikkeling van leerlingen en bovendien overbelast zijn geraakt door de extra administratieve druk.  

[1] De lessen sluiten aan bij een onderwerp uit het nieuws. Kinderen werken aan hun kennis van de wereld en het vergroten van de woordenschat

Heilzame verwaarlozing

Op mijn vraag wat er nodig is in het Nederlandse onderwijssysteem noemt Bakker ‘met elkaar in gesprek gaan’ en de term ‘heilzame verwaarlozing’, oftewel minder controle vanuit de overheid. “Het zou betekenen dat er weer ruimte komt in het onderwijs, maar ook in de maatschappij. In de huidige situatie wordt de controle deels onderschat en niet gezien, terwijl deze sterke effecten heeft op de samenleving en bijvoorbeeld leidt tot polarisatie. Maar in plaats van te kijken naar de oorzaken, zoekt men naar oplossingen die nog meer controle tot gevolg hebben en leiden tot inperking van vrijheden.” Meer weten of boek bestellen? www.inschoolwetrust.nl

2023, Barbara Le Noble